جملاتی زیبا از کتاب تذکرة الاولیاء عطار

ذکر اویس قرنی

پس فاروق گفت: «مرا وصیّتی کن.» گفت: «یا عُمَر! خدای را شناسی؟» گفت: «شناسم.»

گفت: «اگر به‌جز از خدای هیچ‌کس را نشناسی تو را بِهْ.»

گفت: «زِدنی، زیادت کن.»[= باز هم برایم بگو]

گفت: «یا عُمَر! خداوند تو را می‌داند؟» گفت: «می‌داند.» گفت: «اگر به‌جز از خدای، تو را هیچ‌کس نداند تو را بِه.»

گفتند: «چونی؟» گفت: «چگونه باشد کسی که بامداد برخیزد و نداند که تا شبانگاه خواهد زیست یا نه؟»

ذکر حسن بصری

سوال کردند که «مسلمانی کجاست و مسلمان کیست؟» گفت: «مسلمانی در کتاب‌هاست و مسلمانان در زیر خاک‌اند.»

و سوال کردند که «طبیبی که بیمار بود دیگران را چگونه معالجه کند؟ تو نخست خود را علاج کن آنگه دیگران را.» گفت: «سخن من بشنوید که علم من شما را سود دارد و عملِ من شما را زیان ندارد.»

سوال کردند که «یا شیخ! دل‌های ما خفته است که سخنِ تو در دل‌های ما اثر نمی‌کند؟» گفت: «کاشکی خفته بودی که خفته را بجنبانی بیدار شود. دل‌های شما مرده است که هر چند می‌جنبانی بیدار نمی‌گردد.»

«یکی گفت فلان جان می‌کَنَد.» گفت: «چنین مگوی، که وی هفتاد سال بود که جان می‌کند اکنون از جان کندن باز خواهد رست تا کجا خواهد رسید.»

ذکر رابعه

نقل است که یکی از بزرگان بصره درآمد و بر بالینِ او نشست و ذَمِ دنیا آغاز کرد و دنیا را می‌نکوهید.

رابعه گفت: «تو سخت دنیا را دوست می‌داری که اگر دوستش نداشتییی چندین یاد نکردیی که شکننده‌ی کالا خریدار بُوَد. اگر از دنیا فارغ بودیی به نیک و بد یاد او نکردیی که مَن اَحَبَّ شیئاً اَکثَرَ ذِکرُهُ.» هر که چیزی را دوست دارد ذکرِ او بسی کند.

ذکر ابراهیم ادهم

گفت: «از میوه‌ی مکّه چهل سال است تا نخورده‌ام اگر نه در حال مرگ بودمی شما را ازین آگاه نکردمی.» و این از بهر آن نخورد که لشکریان بعضی از آن زمین‌های مکّه خریده بودند. [= نمی‌خواست میوه‌ای بخورد که در زمینِ نظامیان روییده باشد.]

نقل است که مردی در صحبت ابراهیم بود. چون می‌رفت گفت: «ای خواجه! عیبی اگر در من دیده‌ای بگو و مرا در آن تنبیه کن.»

ابراهیم گفت: «در تو هیچ عیبی ندیده‌ام زیرا که در تو به چشم دوستی نگریسته‌ام، لاجرم هر چه از تو دیده‌ام مرا خوش آمده است.»

ذکر بِشرِ حافی

و نقل است که هفت قِمَطْرَه [= کتابدان] کتبِ حدیث سماع داشت.

در زیر خاک دفن کرد و حدیث روایت نکرد.

گفت: «از آن روایت نمی‌کنم که در خود شهوت روایت می‌بینم. اگر شهوت خاموشی یافتمی روایت کردمی.»