وقتی از زبان بدن و ارتباط غیرکلامی حرف می‌زنیم، به سرعت بحث ارتباط چشمی و تماس چشمی (eye contact) در ذهن‌مان تداعی می‌شود.
حرف درباره‌ی رابطه چشمی و پیامهای چشمهای ما فراوان است؛ اما از آن‌جا که بخشی از این حرف‌ها، به فرهنگ ملل و اقوام وابسته است و حکم کلی درباره‌شان وجود ندارد، ناگزیر باید این بخش‌های فرهنگی را حذف کنیم و صرفاً به ویژگی‌ها و کارکردهای فراگیر و فرافرهنگی ارتباط چشمی بپردازیم.
اهمیت ارتباط چشمی
اهمیت ارتباط چشمی در حدی است که می‌توان ادعا کرد با حذف ارتباط چشمی، بخشی از محتوای گفتگو به سادگی منتقل نمی‌شود. چه‌بسا در یک تماس تلفنی یا مکاتبه، برای انتقال پیامی که در عرض یک ثانیه با چشم منتقل می‌شود، مجبور باشیم از چند کلمه و جمله استفاده کنیم.
زبان چشمها در موارد بسیاری، جایگزین کلمات می‌شود و ما صرفاً با نگاه خود، پیام‌هایمان را به طرف مقابل منتقل می‌کنیم. به عنوان مثال:
- وقتی در رستوران، با نگاه به پیش‌خدمت می‌گوییم که به سراغ میز ما بیاید.
- وقتی در یک جلسه می‌کوشیم با فرد مشخصی، چشم در چشم نشویم و از این طریق، به او نشان می‌دهیم که احساس مثبتی نسبت به وی نداریم.
- وقتی با خیره شدن به نقطه‌ای دور، به طرف مقابل می‌گوییم که در حال فکر کردن هستیم و به شکل غیرکلامی از او می‌خواهیم که فعلاً مکالمه را متوقف کند تا ما کمی فکر کنیم.
- وقتی می‌کوشیم بدون حرف زدن و صرفاً با نگاه کردن، حس مثبت و عشق و علاقه‌ی خود را به طرف مقابل منتقل کنیم. شدت اثر ارتباط چشمی در حدی است که وقتی طرف مقابل ما از جنس مخالف است، دو دقیقه خیره شدن به چشمان او در یک گفتگوی دوستانه می‌تواند احساس محبت و شور قابل‌توجهی ایجاد کند (+).
اگر کمی به رفتارهای روزمره‌ی خود فکر کنید، مصداق‌های بیشتری برای اهمیت رابطه چشمی پیدا خواهید کرد. مثلاً شاید شما هم از جمله کسانی باشید که وقتی در یک جمع دوستانه، شوخی جذابی می‌شنوند و می‌خواهند بخندند، بلافاصله با کسی که بیشترین احساس محبت و نزدیکی را دارند، ارتباط چشمی برقرار میکنند.
اگر بخواهیم با ادبیات تحلیل رفتار متقابل صحبت کنیم، می‌توان گفت تماس چشمی چیزی از جنس نوازش است و همان کارکردها را با خود به همراه دارد.
انواع رفتارهای چشمی
برای این‌که در ارتباطات و مذاکره از چشمان خود به شکل بهتری استفاده کنیم، مهم است که انواع رفتارهای چشمی را بشناسیم. بعضی از رایج‌ترین و پرکاربردترین رفتارهای چشمی به شرح زیرند:
تماس چشمی
تماس چشمی به این معناست که ما گاه و بیگاه، به چشمان طرف مقابل نگاه می‌کنیم و دوباره نگاه از چهره‌ی او برمی‌داریم.
معمولاً این نوع نگاه کردن، مستقیماً به مردمک چشم طرف مقابل نیست؛ بلکه ما با چشمان‌مان فضای میان پیشانی و چشمان را جستجو می‌کنیم.
این‌که چقدر تماس چشمی برقرار کنیم و چقدر ارتباط چشمی را قطع کنیم، فرمول و قاعده‌ی مشخصی ندارد. اما مهم است به خاطر داشته باشیم که خیره شدن پیوسته و قطع کامل ارتباط چشمی مطلوب نیست. چون خیره شدن، طرف مقابل را معذب می کند و قطع کامل ارتباط چشمی هم پیامهای دیگری را برای او ارسال می‌کند.
بنابراین می‌توان گفت قطع و وصل کردن دائمی ارتباط چشمی، بهترین شکل تماس چشمی محسوب می‌شود.
خیره شدن به چشمان طرف مقابل
خیره شدن، نوع دیگری از رفتار چشمی است که همه‌ی ما تجربه‌اش را داریم. در خیره شدن، چشم برای مدت طولانی روی صورت طرف مقابل (و معمولاً روی چشمان او) متمرکز می‌ماند.
در روابط عاطفی بسیار نزدیک، چنین رفتاری می‌تواند به عنوان عشق و دوست‌داشتن تفسیر شود؛ اما در روابط متعارف با افراد دورتر یا در مذاکره و محیط کار، خیره‌شدن می‌تواند به عنوان نوعی رفتار تهاجمی تفسیر شود.
به همین خاطر، ما معمولاً از خیره شدن برای اظهار خشم، یا اعتراض به رفتار و گفتار طرف مقابل استفاده می‌کنیم.
هم‌چنین احتمالاً به همین علت، خیره شدن بیش از حد به چشمان طرف مقابل، قدرت ما را در متقاعدسازی کاهش می‌دهد (+). چون ما با ارسال پیام تهاجمی، او را در جایگاه دفاعی قرار می‌دهیم.
نوشته ارتباط چشمی | تماس چشمی و پیامهای چشمهای ما اولین بار در متمم. پدیدار شد.
