پیش نیاز درس استراتژی ادغام
- مطالعه درس سطوح استراتژی (خصوصاً بخش استراتژی شرکتی یا اصطلاحاً استراتژی بنگاه)
- مطالعه درس خریدن یا ساختن (ضروری نیست؛ اما توصیه میشود)
از دوستان عزیز متممی انتظار میرود پس از مطالعه این درس:
- بتوانند استراتژی ادغام عمودی را تعریف کرده و برای آن مثال بزنند.
- بتوانند مزایا و معایب استراتژی عمودی را فهرست کنند.
در این درس میخواهیم به بحث استراتژی ادغام عمودی بپردازیم و ضمن تعریف این استراتژی، مزایب و معایب آن را بررسی کنیم.
منظور از استراتژی ادغام عمودی این است که یک شرکت، کسب و کارهای بالادستی یا پاییندستی خود را خریداری کرده و در فعالیتهای خود ادغام کند.
بحث استراتژی ادغام را با یک مثال آغاز میکنیم تا صورت مسئله شفافتر شود و سپس از جنبههای مختلف به آن خواهیم پرداخت:
فرض کنیم شما یک ناشر دانشگاهی هستید و کتابهای درسیِ دانشگاهی را منتشر و عرضه میکنید.
میدانید که فعالیت در عرصهی نشر دانشگاهی در مقایسه با سایر زیرمجموعههای نشر، دو ویژگی مهم دارد. یکی اینکه جدا از رونق و رکود فصلی (شروع و پایان ترمهای دانشگاهی)، رونق و رکود بلندمدت در آن کمتر دیده میشود. چون به هر حال، مستقل از شرایط اقتصادی، عدهی زیادی از دانشجویان مجبورند کتابهای مورد نیازشان را تهیه کنند.
ویژگی دیگر هم، ابهام کمتر در برآورد تقاضاست (تقاضای فیزیک هالیدی را راحتتر از یک کتاب شعر و دلنوشته میتوان تخمین زد).
بنابراین میتوان گفت شما نوعی ثبات نسبی را در صنعت خود تجربه میکنید.
فرایند کار به این شکل است که:
- شما متن کتابها را از نویسندگان میگیرید.
- آنها را ویرایش و صفحه بندی میکنید.
- مجوز چاپ را از وزارت ارشاد دریافت کرده و سپس کتاب را به چاپخانه میسپارید تا آن را برایتان چاپ کند.
- آخرین مرحله سپردن کتاب به دست پخشکنندگان است که فرض میکنیم ۳۰ تا ۴۰ درصد قیمت پشت جلد به آنها تعلق میگیرد.
حالا فرض کنید همکارانتان دو پیشنهاد مطرح میکنند:
چرا خودمان یک شرکت پخش تأسیس نمیکنیم؟ با این کار، سود عملیات پخش هم دست خودمان میماند؟
حالا که بازار را میشناسیم و هر سال مشتری داریم، چرا چند مترجم به عنوان کارمند ثابت استخدام نمیکنیم که مجبور نشویم تا سالها، حقالتالیف و حقالترجمه پرداخت کنیم؟
با این کار، قدرت نظارت و تسلطمان هم روی همهی مراحل کار افزایش پیدا میکند. چون از لحظهی اول ترجمه تا لحظهی آخر در ویترین کتابفروشیها، دست خودمان است و زیر چتر خودمان قرار میگیرد.
اجازه بدهید زنجیره ارزش فعالیت انتشارات را ترسیم کنیم تا بیشتر بر روی فضای مسئله مسلط شویم (برای مشاهدهی بهتر، روی تصویر کلیک کنید):
توجه داشته باشید که ادغام عمودی یا افقی، به شیوهی ترسیم نمودار ما ربط ندارد.
زمانی که کسب و کارهای مشابه و همرده در هم ادغام میشوند، ادغام افقی به وجود آمده است و زمانی که یک کسب و کار، با فعالیتهای بالادستی یا پاییندستی خود ادغام میشود، ادغام عمودی (Vertical Integration) شکل گرفته است.
در اینجا، تهیهی متن اولیهی کتاب، فعالیت بالادستی است و پخش و فروش، فعالیتهای پاییندستی محسوب میشوند.
همینجا قرار میگذاریم که اگر با ادغام، به محصول نهایی و مشتری نزدیکتر شوید، آن را ادغام رو به جلو (Forward Integration) مینامیم و اگر به سمت لایههای اولیه (بالادستی) بروید، آن را ادغام رو به عقب (Backward Integration) در نظر میگیریم.
در ادامه میخواهیم برخی از فرصتها و مزایای ادغام عمودی را با هم مرور کنیم.
البته این فهرست به ترتیب اهمیت مرتب نشده است؛ چون اهمیت و اولویت هر یک از این موارد، بسته به شرایط، از جایی به جای دیگر تغییر میکند.
امکان مدیریت هماهنگ و افزایش کنترل و نظارت مدیران بر کل زنجیره ارزش
یکی از فرصتهایی که پس از انتخاب استراتژی عمودی بهوجود میآید، امکان نظارت بهتر بر کل زنجیره ارزش و نیز استقرار سیستمهای قویتر برای کنترل مدیریتی است:
یک آژانس تبلیغاتی ممکن است به نتیجه برسد که اگر مالکیت برخی از رسانهها (مثلاً بیلبوردها یا نشریات) را هم در اختیار بگیرد، تسلط او بر صنعت تبلیغات بسیار بیشتر خواهد شد.
یک شرکت انتشاراتی ممکن است احساس کند بخش عمدهی مشکلات زمانبندی پروژهها ناشی از بینظمی چاپخانه است و اگر چاپخانه در مالکیت آنها باشد، فعالیتها تسریع شده و اتلاف زمان و سایر منابع کاهش خواهد یافت.
یک شرکت تولیدکننده لوازم خانگی ممکن است به این نتیجه برسد که بخش عمدهای از نارضایتیها و شکایتهای مصرفکننده نهایی، ناشی از ایرادهای موتورهای الکتریکی به کار رفته در دستگاههاست. به همین علت تصمیم بگیرد یک کارخانه یا کارگاه تولید موتورهای الکتریکی را خریداری کند تا بتواند نظارت بیشتری بر فرایند طراحی و تولید آنها داشته باشد.
یک شرکت تولیدکننده مواد غذایی ممکن است به نتیجه برسد که مالکیت شبکه توزیع به آن شرکت کمک میکند تا نظارت بهتری بر حفظ کیفیت حمل و تحویل محصولات غذایی داشته باشد.
کاهش قدرت چانه زنی تامین کنندگان
ادبیات مایکل پورتر و بهطور خاص بحث او در پنج نیروی رقابتی ابزار بسیار مناسبی است تا بعضی از فواید ادغام را تشخیص داده و تحلیل کنید. به عنوان مثال:
- ادغام عمودی رو به جلو میتواند قدرت چانه زنی مشتریان را کاهش دهد.
- ادغام عمودی رو به عقب میتواند قدرت چانه زنی تأمینکنندگان را کاهش دهد.
- در برخی موارد، ادغام عمودی میتواند با افزایش قدرت از طریق بزرگتر کردن شرکت، روی رقابت درون صنعت هم تأثیر بگذارد.
فرض کنید یک خودروساز به نتیجه میرسد که قدرت چانهزنی شرکتهای تولیدکنندهی گیربکس، به پشتوانهی تعداد کم و تکنولوژی خاصی که در اختیار دارند، به شدت افزایش یافته است.
در حدی که در تعاملات اقتصادی با خودروسازان، عملاً حاکمیت قراردادها با آنهاست و هر شرایطی را هم که بخواهند به خودروسازان تحمیل میکنند.
در چنین شرایطی – به فرض اینکه سایر عوامل و موارد هم لحاظ شده و به درستی سنجیده شوند – ممکن است ادغام استراتژی عمودی رو به عقب از طریق خریداری یکی از این شرکتها، به افزایش قدرت رقابتی آن خودروساز تبدیل شود.
در این مورد، لازم نیست به مثالهای بزرگ و پیچیده فکر کنید.
یک فروشگاه پوشاک هم که گاهی لازم است محصولات خود را قبل از تحویل به مشتری، برای اندازه کردن نهایی به خیاط تحویل دهد، ممکن است به نتیجه برسد که عملاً قدرت چانه زنی خیاط در حدی بالاست که میارزد خیاطی خودشان را داشته باشند.
امکان ایجاد انحصار
طبیعی است که گاهی اوقات، ادغام عمودی میتواند بخشی از استراتژی انحصار باشد و به این شیوه، قدرت حاکمیت شرکت بر بازار و نیز حاشیهی سود آن را افزایش دهد:
فرض کنید یک شرکت تحقیقاتی به توانایی تولید باتریهایی با ظرفیت بالا و حجم کم، دست پیدا کند.
به سادگی میتوان تصور کرد که بسیاری از تولیدکنندگان ابزارهای دیجیتالی، به ادغام عمودی رو به عقب و اکتساب مالکیت آن شرکت فکر خواهند کرد.
چون با این کار عملاً شکلی از انحصار به وجود میآید و لااقل تا مدتی، یک مزیت رقابتی ارزشمند در اختیار آنها قرار خواهد گرفت.
اگر تمام فرصتهای بالا را خوانده باشید، احتمالاً به نتیجه رسیدهاید که ادغام عمودی، در اکثر موارد میتواند یک استراتژی اثربخش و فرصتآفرین باشد. اما جالب اینجاست که بدانید بسیاری از تحلیلگران و استراتژیستها، از ادغام عمودی به عنوان آخرین گزینهی در دسترس یک کسب و کار یاد میکنند. به عبارت دیگر، تا زمانی که توجیه بسیار دقیق و محکم و بزرگ برای این تصمیم وجود نداشته باشد، ادغام عمودی توصیه نمیشود.
اجازه بدهید در اینجا برخی از معایب ادغام عمودی و چالشهای آن را با هم بررسی کنیم:
نیاز به سرمایه گذاری سنگین
استراتژی ادغام عمودی، معمولاً یک تصمیم گرانقیمت و پرهزینه است. به همین علت باعث میشود که بخش قابل توجهی از نقدینگی کسب و کار از دست برود.
حتی اگر یک شرکت با ۱۰۰۰ واحد دارایی، بخواهد یک مجموعهی کوچک ۱۰۰ واحدی را هم خریداری کند، هنوز نمیتواند بهسادگی بگوید که این ادغام عمودی برای آنها ساده یا کمهزینه است.
در چنین تصمیمهایی باید هزینه فرصت را مد نظر قرار داد. چون ممکن است در داخل شرکت، گزینههای بسیار بهتری برای صرف این منابع وجود داشته باشد.
اهمیت و جدی بودن موارد بالا تابع چه عواملی است؟
در این درس، موارد بسیاری از مزایا و معایب ادغام عمودی و فرصتها و چالشهای حاصل از ادغام مطرح شد.
اما قطعاً به این نکته توجه دارید که اهمیت نسبی این موارد از جایی به جای دیگر تغییر میکند و چه بسا بعضی از نکاتی که گفته شد، در برخی کسب و کارها اساساً مصداق نداشته باشد.
بنابراین به خاطر داشته باشید که فاکتورهای بسیار زیادی وجود دارند که میتوانند روی اهمیت یا درستی نکات مطرح شده در این درس تأثیر بگذارند.
صرفاً به عنوان چند نمونه به نکات زیر توجه کنید:
- در مورد کدام شرکت و کدام صنعت صحبت میکنیم و مشتری نهایی یا مصرفکننده نهایی این صنعت کیست؟
- در مورد استراتژی ادغام عمودی رو به جلو صحبت میکنیم یا ادغام عمودی رو به عقب؟
- همکاری شرکتهای بالادستی و شرکتهای پایین دستی در پیاده سازی استراتژی ادغام چگونه است؟
- استراتژی ادغام عمودی در کدام بخش از زنجیره ارزش انجام میشود؟ فاصله محل ما در زنجیره ارزش تا مشتری یا مصرفکننده نهایی چقدر است؟
- در مورد فعالیتهای تولیدی صحبت میکنیم یا فعالیتهای تجاری و بازرگانی؟
- قدرت برند ما در مقایسه با برند دیگری که در حال ادغام با او هستیم چگونه است؟
- نتیجه استراتژی ادغام عمودی در این صنعت، برای مصرفکنندهی نهایی محسوس است یا خیر؟
بنابراین مراقب باشیم تا بهطور کلی حکم صادر نکنیم و موارد مطرح شده در درس را هم، دقیقاً با ادغام مورد نظر و صنعت مورد بحث خودمان تطبیق دهیم.
تمرین و مشارکت در بحث
یک کسب و کار فرضی یا واقعی را در نظر بگیرید و در یک سطر معرفی کنید. برای هر کدام از موارد ادغام رو به جلو و ادغام رو به عقب یک مثال بزنید.
اگر باز هم، نکتهی دیگری در مزایا و معایب ادغام عمودی وجود دارد که در درس اشاره نشده، آن را مطرح کنید.
نوشته استراتژی ادغام عمودی کسب و کارها و فرصتها و تهدیدهای آن اولین بار در متمم. پدیدار شد.