محمدعلی موحد برای اهل ادب و تاریخ کشور ما نامی آشنا و پرافتخار است؛ اما شاید گروهی از نسل جوانتر که کمتر حوصلهی مطالعهی آثار فاخر زبان فارسی را دارند، جایگاه او را بیشتر به واسطهی عکسی که مدتی پیش از حضور استاد شفیعی کدکنی در مراسم نکوداشت وی منتشر شد، بشناسند.
استاد شفیعی کدکنی در آن مراسم، روی پلههای انتهای سالن نشسته بودند.
البته میدانیم که به درستی گفتهاند: «شرف المکان بالمکین» (اعتبار هر جایگاهی به این است که چه کسی در آن جایگاه نشسته باشد) و محل نشستن این بزرگان در مجالس است که بالا و پایین جمع را مشخص میکند و نه بالعکس؛ با این حال، تصویر یادشده پیام دیگری هم دارد و آن، گواهی دادن به زحمت ماندگاری است که محمدعلی موحد، برای تاریخ و ادبیات این مرز و بوم کشیده و متحمل شده است.
موحد تبریزیالاصل است و به تعبیر خودش، فارسی زبان دوم اوست که بعدها آموخته است و از این منظر، تسلط شگفتانگیز او بر زبان فارسی، رشکبرانگیزتر است.
او خود در اینباره چنین میگوید (+):
زبان مادری من فارسی نبوده است و من زبان فارسی را بعداً آموختم.
آدم وقتی زبانی را بیاموزد، با قواعدی یاد میگیرد و چون صاحبِ آن زبان نیست، خود را ملتزم به رعایت آن قواعد میداند.
کسی که صاحب زبان است، به خودش حق تصرف میدهد و بیباک راجع به زبان عمل کند؛ من این طور نبوده و نیستم.
همچنین من اشتغال خاطری با مولانا داشتم. از یکی از دکترهای ترک شنیدم که از مرحوم فروزانفر نقل میکرد که فروزانفر گفته من فارسی را از مولانا دوباره آموختم. اگر او دوباره آموخته باشد، وضعیت من روشن است!
کارهای تخصصی و ماندگار موحد فراوانند که ترجمهی سفرنامه ابن بطوطه و نیز تألیفات متعدد در ارتباط با مولوی از جملهی آنهاست. اما شاید کتاب خواب آشفته نفت (دکتر مصدق و نهضت ملی ایران) برای کسانی که علایق عمومی دارند، جذابتر باشد.
او در این کتاب، روایت دقیق و مستند تاریخ را با قدرت ادبیات خود در هم آمیخته و اثری ارزشمند خلق کرده است.
توجه به این نکته ضروری است که او دکترای حقوق و علوم سیاسی دارد و ضمناً خود در دوران مصدق، سردبیر روزنامه شرکت نفت بوده است. اینها را همچنین باید در کنار تجربهی عملی او در مقام معاونت اجرایی اوپک (در بدو تأسیس این نهاد) قرار دهید.
کتاب خواب آشفته نفت برای علاقهمندان به مذاکرههای بینالمللی هم میتواند بسیار آموزنده باشد؛ چرا که موحد به ریزترین جزئیات این مذاکرهها هم پرداخته است.
به عنوان نمونه این چند سطر را بخوانید:
دولت ایران از طرفهای مذاکره دو چیز اساسی میخواست: یکی آنکه مانند ونزوئلا از پنجاه درصد منافع برخوردار گردد، دوم آنکه توافق تازه – هر چه باشد – هر پانزدهسال یک بار مورد تجدیدنظر قرار گیرد.
تأکید بر اصل تنصیف منافع بر اساس توصیهای بود که از کارشناسان نفتی آمریکایی دریافت میشد و پیشنهاد تجدیدنظر در هر دورهی پانزدهساله چیزی بود که مشاورین حقوقی و بهویژه پروفسور ژیدل دربارهی آن تأکید میکردند.
حسین پیرنیا رئیس ادارهی نفت و امتیازات وزارت دارایی نیز که در مذاکرات در کنار گلشائیان جا داشت در باب بهکار گرفتن ایرانیان در پستهای فنی و اداری و تقلیل تعداد کارمندان خارجی نفت، اصرار میورزید.
اما جدای از جنبههای سیاسی و اجتماعی و تحلیلهای ارزشمند محمدعلی موحد، نباید وجه ادبی کتاب خواب آشفته نفت را فراموش کنیم.
دو پاراگراف از دیباچهی کتاب را در اینجا برای نمونه آوردهایم:
پیشینیان ما گفته بودند که نفت نشان از آشفتگیها و درگیریها دارد. هر که نفت در خواب بیند به مصیبتی گرفتار آید. نفت زن بیحفاظِ بلایهکار است که سر کردن با او دشوار است.
اگر از دست بگذاری و غفلت کنی چهها که نکند! نفت مال حرام بیسرانجام است. بدنامی دارد و عاقبت ندارد. خواب نفت خبر میدهد که گرفتاریِ سیاسی (نائبة من سلطان) در راه است!
ما میگفتیم که این حرفها خرافات است. میگفتیم که این مدعیان تعبیر خواب در دنیای قدیم گرفتار اوهام خویش بودهاند.
نفت و فساد و بدبختی؟ نفت و جنگ و زد و خورد؟ این حرفها یعنی چه؟ از آنگاه که در اوایل قرن بوی نفت از این منطقه برخاست دیدیم که پیران ما راست میگفتهاند و آنگاه که در اواخر قرن درهای دوزخ بر فراز خلیج فارس باز شد و غریو سهمگین آتشبارها و نهیب سقوط موشکها سایهی وحشت و مرگ بر آبهای نیلگون افکند، نهتنها مسافران هواپیمای ایرباس که همهی ماهیان دریا و اشتران صحرا و نخلستانهای بصره و نیزارهای بطایح نیز دریافتند که نفت چگونه ممکن است به جنگ و زد و خورد و آفت و بلا تعبیر شود!
نیست آن سوتر ز عبّادان دهی
سابقهی من با نفت برمیگردد به همان ایام که زمان آغاز و اوجگیری ماجراهای این دفتر است. سفری داشتم به آبادان، سفری که از بد حادثه بود و نه از سر شوق و رغبت.
… آبادان را من از سفرنامهی ناصر خسرو میشناختم. او در بصره به قایق نشسته و پس از سه روز راه از مسیر رودخانه به آبادان رسیده بود؛ راهی که میگوید هر دو سوی آن «باغ و بوستان و کوشک و منظر» بود. ناصر آبادان را جزیرهای تصویر میکند بر کنارِ دریا در میان دو شاخهی شط: «از هیچ جانب به عبّادان نتوان شد الّا به آب گذر کنند و جانب جنوبی عبّادان خود دریای محیط است که چون مدّ بالا باشد تا دیوار عبّادان آب بگیرد و چون جزر شود کمتر از دو فرسنگ دور شود.»
… عربها آبادان را آخرِ آبادانی میدانستند و منوچهری از قول آنها گفته است: «نیست آنسوتر ز عبّادان دهی.»
یک شاعر اسپانیایی که از اندلس به آبادان رفته است، به همشهریان خود پیام میفرستد که اینک پایش به آن سر دنیا رسیده است و آبادان را جایی معرفی میکند که در آن پارهنانی را باید هدیه تلقی کرد و جرعه آبی را باید به پول خرید.
معلوم است که به شاعر در آبادان بسیار بد گذشته است.
… در آبادانی که من دیدم از آن عوالم خبری نبود. از یک سو روی آب تا چشم کار میکرد کشتیهای نفتکش را میدیدی که پشت سر هم لنگر انداخته بودند و منتظر تا به نوبت پیش آیند و شکم خالی خود را از نفت پر کنند و باز در دریا ناپدید شوند.
و از سوی دیگر روی خاک، موسسهی عظیمی که بزرگترین پالایشگاه آن روز جهان بود، در چهار میلیون مترمربع مساحت، بیست و چهار ساعته بر خورد میپیچید و نفیر میکشید و دود و آتش و بوی غلیظ نفت در فضا میپراکند و اتومبیلها و اتوبوسها و کامیونهایی که دور و بر پالایشگاه در تکاپو بودند.
معرفی کتابهای مدیریتی (مرور، نقد، خلاصه کتاب)
پاراگراف فارسی - پاراگراف های منتخب کتابها
معرفی کتابهای روانشناسی (مرور، نقد، خلاصه کتاب)
کتابخوانی و توصیههایی درباره آن
آشنایی با نویسندگان و دانشمندان مدیریت و اقتصاد و روانشناسی
دوست عزیز.
شما با عضویت رایگان به عنوان کاربر آزاد متمم (صرفاً با تعیین نام کاربری و کلمهی عبور) میتوانید به حدود نیمی از چند هزار درس متمم دسترسی داشته باشید.
همچنین در صورت تمایل، با پرداخت هزینه عضویت، به همهی درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. فهرست برخی از درسهای مختص کاربران ویژه متمم را نیز میتوانید در اینجا ببینید:
فهرست درسهای مختص کاربران ویژه متمم
البته از میان درسهای مطرح شده، شاید بهتر باشد ابتدا مطالعه و بررسی مباحث زیر را در اولویت قرار دهید:
دوره MBA
فنون مذاکره | تصمیم گیری
تحلیل رفتار متقابل | پرورش تسلط کلامی
افزایش عزت نفس | چگونه شاد باشیم
نوشته کتاب خواب آشفته نفت | محمدعلی موحد اولین بار در متمم. پدیدار شد.