در درسِ سیستم یک و دو در تصمیم گیری به این نکته اشاره کردیم که یکی از بهترین مد‌ل‌هایی که در حال حاضر برای درک تصمیم‌گیری ما انسان‌ها وجود دارد، سیستم دوگانه‌ای است که دنیل کانمن و آموس تورسکی پیشنهاد می‌کنند.
هم‌چنین یاد گرفتیم که آن‌چه ما به اسم سیستم یک می‌شناسیم، تقریباً همان چیزی است که اکثر مردم آن را تفکر شهودی یا تصمیم گیری شهودی می‌نامند و در نظر می‌گیرند.
اما بحث درباره‌ی شهود و تفکر شهودی پیچیده‌تر از این حرف‌هاست و جزئیات فراوانی دارد.
بخشی از این جزئیات را قرار است در این درس بخوانیم و بیاموزیم:
- چند مثال از تفکر شهودی و قضاوت بر اساس شهود
- تعریف شهود چیست؟ تفکر شهودی یعنی چه؟
- تفکر شهودی چه تفاوتی با تفکر تحلیلی دارد؟
- آیا واقعاً می‌توان به تصمیم گیری شهودی اعتماد کرد؟
- تفکر شهودی در فضای علمی و دانشگاهی
- نقاط قوت و ضعف هر یک از این دو الگوی تفکر و تصمیم‌گیری چیست؟
- آیا تفکر شهودی و تصمیم گیری شهودی را می‌توان یک مهارت در نظر گرفت؟ یعنی می‌شود برای تقویت آنها تلاش کرد؟ آیا چنین تلاشی ضروری و مفید است؟
در این درس به شناخت بیشتر مفهوم شهود و تعریف تصمیم گیری شهودی اشاره می‌کنیم و در آینده به بررسی راهکارهای تقویت مهارت تصمیم گیری شهودی خواهیم پرداخت.
چند مثال از تفکر شهودی و قضاوت بر اساس شهود
اگر روی خود واژه‌ی شهود تعصب نداشته باشید و صرفاً به مفهوم شهود توجه کنید، می‌توان گفت که بحث شهود و تفکر شهودی از زمان‌های کهن تا همین امروز همراه ما انسان‌ها بوده و هست.
از زمان قدیم که فال‌گیرها و جادوگران در گوی بلورین و جام جهان‌نمای خود نگاه می‌کردند و درباره‌ی آینده حرف می‌زدند، رفتارشان نمونه‌ای از ادعای شهود بوده است. آنها چنان با دقت به گوی‌های خود نگاه می‌کردند که انگار شاهدِ چیزی هستند و سپس دیده‌های خود را برای دیگران تعریف می‌کردند.
اما ادعای شهودی همیشه با هدف کلاهبرداری و فریب‌دادن دیگران مطرح نمی‌شوند. شهود در زندگی روزمره هم به‌کار ما می‌آید. بعضی چیزها چنان شفاف پیش چشم ما تصویر می‌شوند که برایمان دشوار است در درستی‌شان تردید کنیم:
حتماً برایتان پیش آمده که در مورد چیزی (مثلاً سرنوشت یک پروژه یا یک رابطه عاطفی) خوش‌بین نبوده‌اید و به همکار یا دوست خود گفته‌اید: «مثل روز برایم روشن است که این کار / رابطه به سرانجام نمی‌رسد.»
در این مواقع، شما اصرار ندارید جزء به جزء و با تحلیل و استدلال، از حرف خود دفاع کنید. اما حس می‌کنید که حاصل تمام دانش و تجربه و زندگی‌تان به شما می‌گوید که این کار یا آن رابطه، نمی‌تواند به سرانجامی خوب و خوش ختم شود.
مثال از تفکر شهودی کم نیست. حتی در همین چند ساعت اخیر هم ممکن است از قضاوت‌های شهودی استفاده کرده باشید:
حضور همکارتان در محل کار، مدتی است که نامنظم‌تر از گذشته است.
او در ایمیل‌های هفته‌ی گذشته‌ی خود هم چند مورد غلط تایپی داشته است. بعضی از نامه‌ها را هم در زونکن نامناسبی قرار داده است.
همزمان از شرکت درخواست کرده که حقوق او تغییر کرده و ۵۰٪ افزایش پیدا کند.
هر یک از این موارد به تنهایی می‌توانند کاملاً اتفاقی باشند یا ریشه‌های ساده‌ای داشته باشند.
اما ممکن است با کنار هم قرار دادن آنها و شناختی که از قبل از همکارتان دارید به نتیجه برسید که: «او پیشنهادی از شرکت دیگری دریافت کرده و تحت هر شرایطی از این‌جا خواهد رفت.»
شما هرگز نمی‌توانید به صورت قطعی در این زمینه اظهارنظر کنید. استدلالی هم برای حرف‌تان ندارید. اما شهودتان می‌گوید که چنین وضعیتی به وجود آمده است.
تعریف شهود و تفکر شهودی چیست؟
مفهوم شهود (Intuition) در ادبیات علمی و دانشگاهی جهان، سرنوشتی متفاوت و عمری نسبتاً کوتاه (در حد یک قرن اخیر) دارد (+):
یکی از نخستین کسانی که شهود را به معنای امروزی آن به‌کار برده، کارل گوستاو یونگ است. او در سال ۱۹۳۳ شهود (Intuition) را به صورت یک کارکرد روانشناختی که به روشی ناخودآگاه، اطلاعات دریافتی انسان‌ها را پردازش می‌کند توصیف کرده است.
اما تعریف‌هایی که این روزها در میان روانشناسان و محققان مدیریتی رواج دارد، کمی کامل‌تر از تعریف یونگ (اما هنوز بر همان پایه) است:
نوعی نتیجه‌گیری ذهنی که فرد تصمیم‌گیرنده بر اساس تجربیات و هیجانات گذشته‌ی خود به آن می‌رسد (+).
افکار و ترجیحاتی که به سرعت به ذهن می‌رسند و برای شکل‌گیری آنها، تلاش و تأمل چندانی انجام نمی‌شود (دنیل کانمن).
شهود، روشی برای ترجمه کردن تجربه‌های ما به قضاوت و تصمیم است (گری کلین در کتاب قدرت شهود)
اگر بخواهیم برخی ویژگی های تفکر شهودی را بر اساس آن‌چه در تعریف‌های بالا آمده کنار هم بگذاریم به سه مورد کلیدی می‌رسیم:
بهترین روش برای درک تفکر شهودی (و به تبع آن تصمیم گیری شهودی) این است که آنها را روبروی تفکر تحلیلی قرار دهیم.
تفکر تحلیلی و تصمیم گیری تحلیلی یک فرایند مکانیکی و کاملاً مشخص دارد:
به محض طرح یک مسئله یا مشکل، باید تمام گزینه‌های ممکن را روی میز گذاشته و برای هر کدام، بیشترین اطلاعات در دسترس را گردآوری کنید.
سپس معیارهای تصمیم‌گیری خود را مشخص کرده و ارزش هر گزینه، منافع، هزینه‌ها و ریسک‌های احتمالی آن را بسنجید.
در پایان بهترین گزینه را انتخاب کرده و اجرا کنید.
اما تفکر شهودی از مسئله به پاسخ می‌پرد؛
و در این میان، همه‌ی مراحل رسمی و از پیش‌تعیین‌شده‌ی فرایند تصمیم‌گیری را نادیده می‌گیرد.
آیا واقعاً می‌توان به تصمیم گیری شهودی اعتماد کرد؟
دوست عزیز. مطالعه مجموعه درس‌های تفکر نقادانه، صرفاً برای کسانی امکان پذیر است که هر دو شرط زیر را دارا باشند:
- کاربر ویژه متمم باشند.
- پروژه درس تصمیم گیری را انجام داده باشند و پروژه آنها پذیرفته شده باشد.
البته اگر کاربر ویژه متمم باشید، به درس‌های بسیار بیشتری دسترسی پیدا می‌کنید که فهرست آنها را می‌توانید در این‌جا ببینید:
فهرست درس‌های متمم
البته از میان درس‌ها و مطالب مطرح شده، ما فکر می‌کنیم شاید بهتر باشد ابتدا مطالعه‌ی مباحث زیر را در اولویت قرار دهید:
تفکر سیستمی
مهارت یادگیری
مدل ذهنی
تصمیم گیری
و سپس به سراغ تصمیم گیری پیشرفته بیایید.
سری مطالب حوزه تصمیم گیری پیشرفته
The post شهود چیست؟ آیا تفکر شهودی و تصمیم شهودی مهارت محسوب می‌شوند؟ appeared first on متمم.
