اگر به دنبال یک تمرین خوب برای تسلط بهتر بر تفکر سیستمی هستید، چالش میان کتابفروشها و نمایشگاه کتاب، یک گزینه‌ی مناسب است.
به همین علت، تصمیم گرفتیم این بحث را در قالب دعوت به گفتگو مطرح کنیم تا فرصتی برای فکر کردن عمیق‌تر و جدی‌تر به این مسئله فراهم شود.
همان‌طور که می‌دانید، جز معدود کتاب‌فروشی‌هایی که در مالکیت ناشران هستند، اغلب کتابفروشیها بخشی از شبکه‌ی توزیع کتاب هستند و به عبارت دیگر، کتاب را از ناشران (و در واقع از شبکه‌ی پخش کتاب) می‌خرند و به مردم عرضه می‌کنند.
برخی معتقدند که از میان تهدیدهای ریز و درشتی که برای شغل کتاب‌فروشی در کشور ما وجود دارد، یکی هم نمایشگاه کتاب است.
ناشران در نمایشگاه کتاب، محصولات خود را به صورت مستقیم به دست مردم می‌رسانند و فاصله‌ای که میان آن‌ها و مشتریان نهایی وجود دارد، از بین می‌رود.
گروهی از مشتریان هم، به خاطر تخفیف‌ها (یا تب و تاب نمایشگاه)، ترجیح می‌دهند خریدهای خود را در بازه‌ی چند هفته پیش و پس از نمایشگاه کتاب، متمرکز کنند و همه‌ی خریدها را از نمایشگاه انجام دهند.
ضمن این‌که علاوه بر منافع اقتصادی برای خریداران، این نوع نمایشگاه‌ها رویدادی فرهنگی محسوب می‌شوند و خرید کردن از نمایشگاه کتاب، برای بسیاری از مردم، فعالیتی است که با خرید کتاب از کتابفروشیها تفاوت دارد.
این‌که شما به عنوانِ یک فرد، چقدر خرید از کتابفروشیها را دوست دارید یا این‌که حضور در نمایشگاه کتاب را ترجیح می‌دهید، یک انتخاب شخصی است. اما این‌که در مقام سیاست‌گذار و تصمیم‌گیر، نقش و جایگاه نمایشگاه و کتابفروشیها باید چگونه تعریف شود، مسئله‌ای است که می‌تواند یک تجربه‌ی ذهنی جذاب و تمرینی برای تقویت نگرش سیستمی باشد.
ابتدا چند نمونه از حرف‌هایی را که در تعارض میان نمایشگاه و کتاب‌فروشی مطرح می‌شود با هم مرور کنیم:
نمایشگاه کتاب، به سادگی می‌تواند بر روی دو تا سه ماه فروش کتاب‌فروش‌های محلی تأثیر منفی بگذارد و شوکی جدی برای فروش این فروشگاه‌ها محسوب می‌شود.
نمایشگاه کتاب، نوعی رویداد فرهنگی است که کتاب و کتاب‌خوانی را تشویق می‌کند و اتفاقاً اثر مثبت این تشویق، تا حدی در سایر فصل‌های سال هم باقی می‌ماند.
از حذف کتاب‌فروشی‌های محلی، هیچ‌کس جز کتابفروشها ضرر نمی‌کند. این صنف – درست مانند صنف تاکسی‌های معمولی – در حال نابود شدن است و باید الگوهای جدید را (از نمایشگاه گرفته تا فروش دیجیتال) به عنوان جایگزین خود بپذیرد.
در بلندمدت، ناشران از کمرنگ یا حذف شدن کتاب‌فروشی‌های محلی ضرر می‌کنند. این کتابفروشیها، فضاهایی برای تبلیغ دائمی کتاب و کتاب‌خوانی هستند و بر پایه‌‌ی رابطه‌ای که با خوانندگان شکل می‌دهند، موتور محرک بخشی از تقاضای بازار هستند.
کتاب‌هایی که از نمایشگاه خریداری می‌شوند، با کتاب‌هایی که در طول سال خریده می‌شوند، تفاوت دارند. بخشی از کتاب‌های نمایشگاه، نیاز واقعی خوانندگان نیستند و خرید آن‌ها، صرفاً خریدی تکانشی (Impulsive) است. بنابراین، نباید اثر نمایشگاه را منفی فرض کنیم.
بودن نمایشگاه کتاب فی‌نفسه بد نیست. اما نمایشگاه باید به محلی برای ملاقات با ناشران و نویسندگان و مترجمان تبدیل شود و جنبه‌ی فرهنگی آن بر جنبه‌ی تجاری‌اش غالب شود. این فروشِ کتاب در نمایشگاه کتاب است که مشکل‌آفرین است و نه ذاتِ نمایشگاه کتاب.
خرده‌فروشی توسط عمده‌فروش‌ها، در همه‌ی صنایع کمابیش وجود دارد و به عنوان بخشی از واقعیت بازار پذیرفته شده است. در این زمینه، کتاب‌فروش‌های محلی از بخت بهتری برخوردار هستند. چون این نوع حضور جدی عمده‌فروش‌ها در بازار خرده‌فروشی، به مقطع کوتاهی در نمایشگاه کتاب محدود است و در باقی سال، تقریباً ناچیز است.
کتاب‌فروشی‌های محلی باید به تدریج یاد بگیرند که «تجربه‌ی لذت‌بخشِ بودن با کتاب و خریدن کتاب» را ایجاد کنند و خود را در نقش سوپرمارکتی که کتاب می‌فروشد نبینند. تجربه‌ی حضور در کتاب‌فروشی می‌تواند با تجربه‌ی حضور در نمایشگاه تفاوت داشته باشد و اگر کتابفروشها در این زمینه کوتاهی کرده‌اند، نباید آن را گردن نمایشگاه کتاب بیندازند.
فهرست بحث‌ها، ادعاها، انتقادات و راهکارها، بسیار طولانی‌تر از این چند موردی است که در این‌جا مطرح شد و اگر به بازار کتاب و نشر علاقه‌مند باشید، بسیار بیشتر از این‌ها را خوانده و شنیده‌اید.
شما در این میان چه تحلیلی دارید؟ اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت نمایشگاه کتاب بر روی کتابفروشیها را چگونه می‌بینید؟ کمک‌کننده یا مخرب؟
اگر در جایگاه سیاست‌گذاران باشید، آیا برخی کنترل‌ها و محدودیت‌ها را در این زمینه به نمایشگاه اعمال می‌کنید؟ یا معتقدید که این وظیفه‌ی کتاب‌فروشی‌هاست که جایگاه خود را در اکوسیستم کتاب و کتاب‌خوانی بیابند و نباید از آن‌ها به طور ویژه حمایت شود.
چه اطلاعات، داده‌ها و آمارهایی می‌توانند به ما برای تحلیل بهتر وضعیت موجود کمک کنند؟ کدام‌یک از این اطلاعات به سادگی در دسترس هستند؟ کدام را با نظرسنجی و تحقیقات میدانی می‌شود به دست آورد؟ آیا داده‌ها و اطلاعاتی هستند که در عین کلیدی بودن، نتوان آن‌ها را برآورد کرد و سنجید؟
The post آیا نمایشگاه کتاب به کتابفروشیها آسیب می‌زند؟ appeared first on متمم.
