مدیریت منابع انسانی، همان‌گونه که از اصطلاح آن مشخص است، به انسان‌ها به عنوان یکی از منابع سازمانی می‌پردازد.
اما برای همکاری انسان‌ها با سازمان‌ها، معمولاً بستری به نام شغل به وجود می‌آید. شغل، هم تعهدات فرد به نسبت به یک سازمان را مشخص می‌کند و هم در مقابل، می‌تواند مبنای تعریف تعهدات سازمان نسبت به فرد باشد.
به علت اهمیت شغل به عنوان چارچوب رابطه‌ی فرد با سازمان، بخش قابل توجهی از وظایف مدیریت منابع انسانی به مدیریت شغل و مشاغل و فرصت‌های شغلی و نیز مدیریت انسان‌ها با جایگاه شغلی‌شان اختصاص یافته است.
با توجه به این‌که واژه‌هایی مثل شغل و موقعیت شغلی و پست و فرصت شغلی بارها در درس‌های مختلف مدیریت منابع انسانی به‌کار گرفته خواهد شد، مناسب است ابتدا کمی درباره‌ی این واژه‌ها صحبت کنیم تا درک پیام و محتوای درس‌های آتی ساده‌تر شود.
تعریف شغل چیست؟ به چه کسی شاغل می‌گوییم؟
پاسخ این پرسش، بسته به این‌که چه کسی با چه هدفی آن را مطرح می‌کند، می‌تواند بسیار متفاوت باشد.
مثلاً مرکز آمار کشور، در آمارگیری‌های خود، فردی با ویژگی‌های زیر را شاغل می‌داند (+):
افراد ۱۰ ساله و بیشتر (حداقل سن تعیین شده) که در هفته‌ی تقویمی قبل از هفته‌ی آمارگیری (هفته‌ی مرجع) طبق تعریف فعالیت اقتصادی، حداقل یک ساعت کار کرده‌اند و یا به دلایلی، به طور موقت کار را ترک کرده باشند.
دقت داشته باشید که فقط یک ساعت کار، آن هم در هفته‌ی قبل از آمارگیری، فرد را در گروه “افراد شاغل” قرار می‌دهد.
به هر حال، کشورهای مختلف، هنگام آمارگیری، تعریف‌های خود را از شاغل ارائه می‌دهند و به‌کار می‌گیرند. اما به این نکته هم توجه کنید که این نوع افراد شاغل را معمولاً دارای شغل فرض نمی‌کنند، بلکه دارای فعالیت اقتصادی در نظر می‌گیرند.
اما اگر واقعاً در پی تعریف شغل باشید و بخواهید فرد شاغل را کسی در نظر بگیرید که شغل دارد (نه صرفاً فعالیت اقتصادی)، تعریف سازمان بین‌المللی کار می‌تواند مفیدتر باشد (+):
شغل، مجموعه‌ای از وظایف (Duties) و فعالیت‌ها (Tasks) است که فرد برای یک واحد اقتصادی انجام می‌دهد (یا فرض بر این است که باید انجام دهد).
معیار شمردن تعداد شغل، این است که فرد در خدمت چند واحد اقتصادی باشد. بنابراین یک فرد، می‌تواند چند شغل داشته باشد.
حتی فرد خود اشتغال هم، اگر چند واحد اقتصادی مستقل داشته باشد، چند شغله محسوب می‌شود.
اما این تعریف هم، هم‌چنان بیشتر برای اقتصاددان‌ها و آمارگیران و سیاست‌گذاران کلان اقتصادی مفید به‌نظر می‌رسد تا مدیران کسب و کارها.
وقتی در فضای مدیریت و کسب و کار، از شغل حرف می‌زنیم، تعریف زیر می‌تواند مناسب‌تر باشد (+):
شغل، مجموعه‌ای از وظایف (Duties)، فعالیت‌ها (Tasks) و مسئولیت‌ها (Responsibilities) و سایر المان‌هایی است می‌تواند یک فعالیت مولد را در محیط سازمان شکل دهد و می‌تواند به یک فرد مشخص، تخصیص داده شود.
تعریف شغل در ماده ۷ قانون استخدام کشوری نیز – که این بخش از آن بیش از نیم قرن قدمت دارد – چندان از این تعریف دور نیست:
شغل عبارت از مجموع وظایف و مسئولیت‌های مرتبط و مستمر و مشخصی است که از طرف سازمان امور اداری و استخدامی کشور به‌عنوان کار واحد شناخته شده باشد.
شغل با موقعیت شغلی چه تفاوتی دارد؟
در ادبیات مدیریت منابع انسانی، وقتی از شغل حرف می‌زنیم، از تعریف کار مشخص حرف می‌زنیم. این کار مشخص می‌تواند توسط افراد متعددی در یک مجموعه تعریف شود.
مثلاً ممکن است شما شغل ویزیتور را در واحد فروش تعریف کنید و پنج نفر را برای شغل ویزیتوری استخدام کنید. در این حالت شما، پنج موقعیت شغلی در واحد فروش دارید که همه‌ی آن‌ها به شغل ویزیتوری اختصاص دارند.
البته در رده‌های بالاتر، معمولاً این تعدد موقعیت شغلی کمتر می‌شود. مثلاً شغل مدیرعامل، اغلب صرفاً یک موقعیت شغلی ایجاد می‌کند و نه بیشتر.
بنابراین می‌توان گفت وقتی دولتمردان و سیاستمداران از ایجاد شغل حرف می‌زنند، منظورشان ایجاد موقعیت شغلی است.
لازم به ذکر است که گاهی اوقات – خصوصاً وقتی موقعیت شغلی در اثر تأسیس یک مجموعه‌ی جدید یا توسعه‌ی یک کسب و کار ایجاد شده – از اصطلاح فرصت شغلی (Job Opportunity) به جای موقعیت شغلی استفاده می‌شود.
منظور از پست چیست؟
اصطلاح پست (Post)، به یک جایگاه در چارت سازمانی اشاره دارد. جایگاهی که می‌توان فردی را به آن منسوب کرد.
در ادبیات عمومی ما، رایج است که اصطلاح پست را برای مقام‌های میانی و ارشد و اغلب در مورد سازمان‌های بزرگ به کار می‌برند.
به هر حال، مهم است به خاطر داشته باشید که پست از یک جایگاه حرف می‌زند و شغل از یک فعالیت معنادار و مفید اقتصادی و این دو الزاماً یکی نیستند. مثلاً ممکن است برای به‌کارگیری یک فرد که با مدیر ارشد یک سازمان نزدیک است، جایگاهی در چارت در نظر گرفته شود (پست). اما او هیچ کار ویژه یا مفیدی نداشته باشد و صرفاً به فهرست حقوق‌بگیران آن مجموعه اضافه شود.
چرا تعریف اصطلاح شغل مهم است؟
حدس زدن این‌که چرا در بحث مدیریت منابع انسانی به تعریف اصطلاح شغل می‌پردازیم، دشوار نیست.
در مدیریت منابع انسانی باید شغل های مختلف را در سازمان تعریف کنیم. همچنین باید ببینیم که هر شغل چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه می‌توان آن را بهبود بخشید.
وقتی هم از استخدام حرف می‌زنیم، باید پیش از آن، شغل و موقعیت شغلی مورد نظر را به شکل دقیق و مشخص تعریف کرده باشیم تا بتوانیم فرد مناسب را برای آن جایگاه انتخاب کنیم.
تنظیم شرح شغل و تدوین شرایط احراز شغل، نه فقط در فرایند جذب و استخدام، بلکه برای ارزیابی عملکرد و تعیین حقوق و مزایا و تعریف نظام پاداش و پرداخت نیز ضروری است.
به همین علت، لازم است اصطلاح شغل را به شکلی جدی‌تر از آن‌چه در زبان روزمره به کار می‌رود (کاری می‌کنم تا پولی در بیاورم) در نظر بگیریم و به جزئیات مفهوم آن توجه بیشتری داشته باشیم.
دوست عزیز.
شما با عضویت رایگان به عنوان کاربر آزاد متمم (صرفاً با تعیین نام کاربری و کلمه‌ی عبور) می‌توانید به حدود نیمی از چند هزار درس متمم دسترسی داشته باشید.
همچنین در صورت تمایل، با پرداخت هزینه عضویت، به همه‌ی درس‌های متمم دسترسی خواهید داشت.
فهرست برخی از درس‌های مختص کاربران ویژه متمم را نیز می‌توانید در اینجا ببینید:
فهرست درس‌های مختص کاربران ویژه متمم
البته از میان درس‌های مطرح شده، شاید بهتر باشد ابتدا مطالعه و بررسی مباحث زیر را در اولویت قرار دهید:
دوره MBA
فنون مذاکره
تصمیم گیری
مدیریت بازاریابی
سواد دیجیتال
The post تعریف شغل چیست؟ appeared first on متمم.
