مدیریت رفتار سازمانی چیست و از چه می‌گوید؟

رفتار سازمانی، بررسی رفتار انسانها در محیط سازمانی و بررسی رفتار سازمانها در محیط اقتصادی و اجتماعی است.

با این تعریف، قسمت عمده‌ی آنچه ما امروز، به عنوان ارزشمندترین دستاوردهای زندگی بشر می‌شناسیم و همینطور قسمت عمده‌ی آنچه امروز موجب نفرت و شرمساری نسل بشر است، به نوعی با رفتار سازمانی ما مرتبط بوده است:

از ساخته شدن دیوار چین، تا جنایات هیتلر؛ از تولید اتوموبیل تا همه جنگ‌های بزرگ بشر؛ از مذاهب تا سیستم‌های ارتباطی در جامعه.

حتی در سطح فردی هم، ریشه‌ی بخش عمده‌ای از موفقیت‌ها و شکست‌های ما را می‌توان در ساختارها و رابطه‌های سازمانی جستجو کرد.

رفتار سازمانی، با علومی مثل روانشناسی و فیزیک و شیمی و مانند این‌ها، کمی تفاوت دارد: چون بسیاری از داشته‌های خود را از علوم دیگر وام گرفته است.

البته همه‌ی رشته‌های علمی از رشته‌های دیگر، کمک می‌گیرند و حتی گاهی این کمک‌گرفتن‌ها در حدی است که شاخه‌های دانش بین‌رشته‌ای شکل می‌گیرد.

اما رفتار سازمانی، بیش از آن‌که یک دانش بین‌رشته‌ای باشد، یک دانش چندرشته‌ای است و بخش غالب مطالب آن، از قرار گرفتن داشته‌ها و دانسته‌های رشته‌های دیگر گرد آمده است.

می‌توانید فرض کنید عده‌ای متخصص، به سراغ رشته‌هایی مانند روانشناسی شناختی، روانشناسی اجتماعی، کار تیمی، مدیریت استرس، تصمیم گیری، شخصیت شناسی، انگیزش و سایر مباحث مرتبط با علوم رفتاری رفته‌اند و هر چیزی را که دانستن آن‌ برای یک فرد فعال در یک سازمان مورد نیاز بوده، گلچین کرده و تحت عنوان مدیریت رفتار سازمانی ارائه‌ کرده‌اند.

تصمیم گیری در محیط کار

انواع تصمیم‌گیری، اخلاق در تصمیم‌گیری، فرایند تصمیم گیری، خرده‌مهارت‌های مرتبط با تصمیم گیری، محدودیت‌های موجود در تصمیم‌گیری و تصمیم‌گیری شهودی از جمله مباحثی هستند که در کتاب‌ها و کلاس‌های رفتار سازمانی، به شکل بسیار مختصر (هر یک در حد چند جمله یا یکی دو مثال) مطرح می‌شوند.

ما تصمیم گیری را در متمم در قالب دو درس مستقل ارائه کرده‌ایم و طبیعتاً لازم نیست دوباره آن مباحث را به شکل مختصر و ناقص، در آموزش رفتار سازمانی تکرار کنیم:

تصمیم‌گیری درست در کار و زندگی

تعارض و مذاکره در سازمان

انسان‌ها همواره در محیط سازمانی خود با انواع تعارض‌ها مواجه می‌شوند. تعارض با خود، با دیگران و با اهداف و برنامه‌های سازمان.

اما همان‌طور که حتماً شنیده و خوانده‌اید، حذف کامل تعارض – به فرض آن‌که ممکن هم باشد – مطلوب نیست. از بین رفتن تعارض، پویایی محیط را کاهش می‌دهد و تعارض شدید، اعضای سازمان را مستهلک می‌کند.

به همین علت، حفظ تعارض در یک سطح متوسط، از جمله هدف‌هایی است که مدیران باید آن را دنبال کنند.

از سوی دیگر، مباحث مذاکره و تعارض با یکدیگر گره خورده‌اند: اگر تعارض وجود نداشت، بسیاری از مذاکره‌ها غیرضروری بود و اگر مذاکره نباشد، تعارض‌ها به سادگی و با هزینه‌ی کم، قابل‌حل نیستند.

به همین علت معمولاً بخشی از سرفصل‌های مدیریت منابع انسانی به مدیریت تعارض و مذاکره اختصاص پیدا می‌کند. ما در این مورد هم مانند تصمیم گیری، این دو موضوع را در قالب دو درس مستقل آموزش داده‌ایم تا مطمئن باشیم یادگیری عمیق و کاربردی و با اثرات بلندمدت به وجود می‌‌آید:

مدیریت تعارض

کار تیمی

با توجه به سه سطحی که برای مدیریت رفتار سازمانی تعریف شد (فرد، گروه، سازمان)، واضح است که باید کار تیمی به عنوان یکی از سرفصل‌های رفتار سازمانی در نظر گرفته شود؛ چرا که فعالیت فرد در جمعی از انسان‌ها، نیازمند آگاهی از اصول و مبانی کار تیمی است.

مجموعه درس‌های اصول کار تیمی با همین هدف در متمم گنجانده شده‌اند:

اصول کار تیمی

کاریزما و رهبری کسب و کار

کاریزما و رهبری در مدیریت رفتار سازمانی جایگاه ویژه‌ای دارند.

بخش قابل‌توجهی از این مباحث، از علوم سیاسی وارد رفتار سازمانی شده‌اند. به عنوان مثال، تاریخچه کاریزما به بحث‌های ماکس وبر (جامعه‌شناس معروف) بازمی‌گردد.

رهبری گروه‌های اجتماعی هم از نظر زمانی، سال‌ها قبل از رهبری کسب و کار مطرح شده است.

بنابراین می‌توان این بخش را از جمله موضوعاتی دانست که مدیریت رفتار سازمانی به شکل محسوسی از رشته‌های جامعه‌شناسی و علوم سیاسی وام گرفته است.

ویژگی افراد کاریزماتیک

انگیزش و هیجان

انگیزش و هیجان از جمله مباحث مربوط به سطح فردی (Individual Level) مدیریت رفتار سازمانی محسوب می‌شوند. وقتی از انگیزش در مدیریت رفتار سازمانی حرف می‌زنیم، در پی پاسخ سوالات متعددی هستیم که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چه چیزی انسان‌ها را به حرکت کردن و اقدام کردن وادار می‌کند؟
• چه انگیزه‌هایی باعث می‌شود که انسان‌ها با همه‌ی سختی و دشواری، هر روز در محیط کار حاضر شوند؟
• وجود نداشتن کدام انگیزاننده‌ها باعث می‌شود که انسان‌ها با همه‌ی چالش‌ها، یک محیط کار را ترک کنند؟
• چرا به‌نظر می‌رسد که بعضی انسان‌ها بیشتر از بعضی دیگر، انگیزه دارند؟

مدیریت انگیزه

مدیریت استرس

همه‌ی ما استرس را در محیط کار و زندگی شخصی تجربه کرده‌ایم. ویژگی استرس در محیط کار (یا اصطلاحاً استرس شغلی) این است که مدیریت بخشی از آن بر عهده‌ی مدیران است.

در زندگی شخصی، هیچ‌کس دیگری غیر از خودتان نیست که بتواند روی سطح استرس‌تان تأثیر بگذارد؛ اما این‌جا (در رفتار سازمانی) بحث ما این است که اتفاقاً مدیران می‌توانند با تغییرات مختلف در تعریف شغل و وظایف افراد، استرس آن‌ها را کاهش دهند.

ما هنوز درس استرس شغلی را در متمم تعریف و تدوین نکرده‌ایم. بنابراین آن‌چه فعلاً در دسترس شماست، مجموعه‌ی مدیریت استرس است که بیشتر به جنبه‌های فردی استرس می‌پردازد:

 مدیریت استرس

شخصیت و شخصیت شناسی

شخصیت شناسی به چند علت، به عنوان یکی از درس‌های اصلی رفتار سازمانی در نظر گرفته شده است.

از جمله‌ی این علت‌ها می‌توان به اهمیت به رسمیت شناختن تفاوت‌های فردی انسان‌ها اشاره کرد. نکته‌ای که اگر تک تک ما و نیز مدیران‌مان آن را فراموش کنیم و انتظار داشته باشیم که همه مثل هم باشند و مثل هم کار کنند و عوامل یکسانی آن‌ها را برانگیزد یا ناامید کند، به جای مدیریت انسان‌ها به مدیریت گله‌ (Herd Management) سوق پیدا خواهیم کرد.

ما در متمم بحث شخصیت شناسی را به شکلی گسترده‌تر و عمیق‌تر از آن‌چه در رفتار سازمانی تدریس می‌شود، تدوین و ارائه کرده‌ایم:

 شخصیت شناسی

مطالعه‌ی درس شخصیت در مدیریت رفتار سازمانی هم می‌تواند شما را بیش از پیش با اهمیت این موضوع آشنا کند.

چند پرسش، و پاسخ آن‌ها

آیا برای خواندن تک تک مجموعه درس‌هایی که در این‌جا اشاره شد (کار تیمی، مذاکره، مدیریت تعارض و …) باید ابتدا تمام درس‌های پایه‌ی رفتار سازمانی را بخوانم؟

خیر. هر یک از درس‌های مطرح شده را می‌توانید به صورت مستقل هم مطالعه کنید. اگر هم جایی مطالعه‌ی بعضی درسهای مبانی رفتار سازمانی به عنوان پیش‌نیاز ضروری باشد، این نکته به شما یادآوری خواهد شد.
اما در هر حال به خاطر داشته باشید که مستقل از ترتیب مطالعه، زمانی می‌توانید ادعا کنید رفتار سازمانی را فهمیده‌اید و می‌شناسید که تک تک این درس‌ها را به خوبی مطالعه کرده و آموخته باشید.

منظور از مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته چیست؟

یک تقسیم‌بندی رسمی و مشخص وجود ندارد که بگوید این مطلب، رفتار سازمانی مقدماتی است و آن مطلب، رفتار سازمانی پیشرفته محسوب می‌شود. اما به علت حجم بسیار زیاد مطالبی که زیر چتر رفتار سازمانی مطرح می‌شوند، اغلب دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ترجیح می‌دهد رفتار سازمانی را به دو بخش پایه و پیشرفته تقسیم کنند. ما در متمم، موضوعی تحت عنوان مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته مطرح نکرده‌ایم، اما با توجه به این‌که تعداد محدودی از درس‌ها را به عنوان مبانی معرفی کرده‌ایم، می‌توانید فرض کنید زیرمجموعه‌های مستقلی که معرفی شد، در متمم رفتار سازمانی پیشرفته محسوب می‌شوند.

رابطه میان رفتار سازمانی و مدیریت منابع انسانی چیست؟

بی‌تردید، رفتار سازمانی پیش‌نیاز و مقدمه‌ی درس مدیریت منابع انسانی محسوب می‌شود. معمولاً آخرین فصل‌های کتاب‌های رفتار سازمانی به موضوعاتی می‌پردازند که در نخستین فصل‌های کتاب‌های مدیریت منابع انسانی هم تکرار می‌شوند (هم‌پوشانی این دو درس دقیقاً در همین حد است).
بیشتر استادهایی هم که یکی از این دو درس را در دانشگاه‌ها ارائه می‌کنند، درس دیگر را هم تدریس می‌کنند.